บวรศักดิ์ ซัด เคสน้ําท่วมหาดใหญ่ เป็นความล้มเหลวการบริหารท้องถิ่น แนะต้องเปลี่ยนการทํางาน ป้องเหตุซ้ําซาก

เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน ที่โรงแรมเซ็นทารา ไลฟ์ศูนย์ราชการและคอนเวนชันเซ็นเตอร์ นายบวรศักดิ์ อุวรรณโณ รองนายกรัฐมนตรี กล่าวปาฐกถาพิเศษ หัวข้อ “อนาคตท้องถิ่นไทย กับการเลือกตั้ง อบต.” ในงานเสวนาของสถาบันพระปกเกล้า “ปักหมุดเลือกตั้งอบต 69 กับความคาดหวังของสังคมไทย” ตอนหนึ่งว่า ปัจจุบันการปกครองท้องถิ่นของไทยหลังรัฐธรรมนูญปี 2540 มีพัฒนาการที่เปลี่ยนแปลงจากการปกครองในยุคแรก ที่เป็นการปกครองทดลองประชาธิปไตย มีราชการไปลงเป็นพี่เลี้ยงของท้องถิ่น และเหตุการณ์เสียงปืนแตกที่นครพนม ในปี 2507 การปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นเรื่องของชาติ และเกิดการหยุดชะงักชั่วคราวในพื้นที่สีแดงและสีชมพู มีการประกาศให้หยุดเลือกผู้บริหารท้องถิ่นและสภาผู้บริหารท้องถิ่นเพราะเกรงพรรคคอมมิวนิสต์จะเข้ามายึดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ขณะที่ในพื้นที่ส่วนกลางกรุงเทพมหานครใช้ระบบการแบ่งปัน จนมาถึงปี 2540 มีการผลักดันการปกครองท้องถิ่น โดยกําหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ และเปลี่ยนแนวความคิดว่าการปกครองท้องถิ่นต้องเป็นการให้บริการสาธารณะประชาชนอย่างแท้จริง

หลังจากนั้นก็ได้ออกกฎหมายหลายฉบับ กฎหมายแผน และขั้นตอนการกระจายอํานาจ และจากปี 2540- 2568 รวมเวลากว่า 20 ปี การปกครองส่วนท้องถิ่นทําความเจริญให้กับท้องถิ่นหลายพื้นที่อย่างเห็นชัด เพราะรู้ความต้องการของประชาชนจึงระดมทรัพยากรพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานโดยเฉพาะถนน แหล่งน้ํา จนถึงยุคที่ท้องถิ่นรับผิดชอบในการจ่ายเบี้ยคนชรา อํานาจหน้าที่ท้องถิ่นมีกว้างขวางขึ้นมีอิสระมากขึ้น แต่ปัญหาอิสระทางการคลังยังไม่เกิดขึ้นจริง 100% เพราะรายได้เกินครึ่งของท้องถิ่นมาจากรัฐบาลกลาง โดยในปี 2567 มีงบกว่า 737,000 กว่าล้านบาท ไปถึงท้องถิ่น ท้องถิ่นเก็บเองแค่ 430,000 ล้าน เช่น ภาษีโรงแรม ภาษีสรรพสามิต ภาษีมูลค่าเพิ่มบางส่วน ทั้งที่สัดส่วนรายได้ตามกฎหมายแผนและขั้นตอนการกระจายอํานาจ ท้องถิ่นควรได้รับ 35% แต่ปัจจุบันอยู่ที่ 20-25% เท่านั้น เพราะรัฐบาลมีเงินใช้ส่วนกลางไม่พอจึงจัดสรรให้ท้องถิ่นน้อยลง แปลว่าอิสระทางการคลังมีเพียงในกฎหมายแต่ในความเป็นจริงไม่ใช่

นายบวรศักดิ์ กล่าวอีกว่า ประชาไปใช้สิทธิเลือกตั้งท้องถิ่นแค่ร้อยละ 50-60 เมื่อเทียบกับการเลือกตั้งระดับประเทศร้อยละ 70 จะต้องไปศึกษาสาเหตุที่แท้จริงที่คนสนใจเรื่อง ขณะที่ตัวเลขการทุจริตของ ป.ป.ช. มีข้อกล่าวหาที่ต้องไต่สวน 20,675 เรื่อง โดย 7,829 เรื่องเป็นเรื่องของท้องถิ่น ซึ่งเป็นเรื่องธรรมดาเพราะท้องถิ่นเล็กที่ห่างไกลสื่อมวลชนไม่จับตามอง มีความสัมพันธ์ในระบบอุปถัมภ์พี่น้องมีบริษัทขายของรับเหมาก็นําบริษัทมาทํา หรือช่วยเหลือกันอย่างอื่นจึงเป็นเหตุให้ปัญหาทุจริตเป็นปัญหาท้าทายอีกอย่าง หากดูกฎหมายท้องถิ่นของต่างประเทศในอังกฤษ ยุโรปอเมริกา พบข้อเท็จจริงว่าศาลคุมท้องถิ่นมากกว่าส่วนกลาง และทั่วโลกมีปัญหาในเรื่องความเชื่อมั่นต่อภาครัฐลดลง ส่งผลให้ภาครัฐจะร่วมมือกับประชาชนเรื่องต่างๆเป็นไปด้วยความลําบาก เพราะความไว้วางใจเป็นประเด็นปัญหาสําคัญ

และจากการสํารวจความเชื่อมั่นระดับท้องถิ่นของสถาบันพระปกเกล้า พบว่าความเชื่อมั่นท้องถิ่นสูงกว่าส่วนกลาง ในปี 2565 คนเชื่อมั่นในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจากเดิม 82.5 % เพิ่มเชื่อมั่นเพิ่มขึ้นเป็น 93.8% เมื่อเทียบกับส่วนราชการส่วนกลางจะพบว่าท้องถิ่นได้รับความเชื่อมั่นสูงกว่า สะท้อนว่าชาวบ้านเห็นว่าได้รับประโยชน์จากท้องถิ่นมากกว่าส่วนกลาง ขณะที่ความท้าทายที่ท้องถิ่นจะต้องเผชิญในอนาคต คือ 1. สังคมไทยต้องเข้าสู่สังคมสูงวัยเต็มรูปแบบ คนเกิดน้อยกว่าคนตายเข้าสู่ปีที่ 5 จะทําให้คนสูงอายุมากกว่าคนวัยทํางาน ตัวเลขคนทํางาน 2 คนต้องดูแลผู้สูงอายุ 1 คนและในอีก 10 ปีข้างหน้าตัวเลขน่ากลัว โดยตัวเลขคนทํางาน 1 คนจะดูแลผู้สูงอายุเกิน 60 ปี 1 ต่อ 1 จึงเป็นเหตุให้รัฐบาล ได้ให้สํานักงาน ก.พ.ศึกษาว่าจะขยายอายุราชการขึ้นเป็น 65 ปีเพราะคนจะเข้าสู่ระบบราชการน้อยลง อีกทั้งคนเปลี่ยนนิสัย gen z ถึงจะ alpha จะเน้นความสมดุลระหว่างการทํางานกับการใช้ชีวิต เข้ามาทํางาน 3 เดือน 6 เดือนก็ลาออก ซึ่งระบบราชการไม่สามารถใช้คนเช่นนี้ได้

2. การขยายตัวของเมือง เมื่อขยายก็จะสร้างปัญหาเกิดขึ้นเช่นที่เกิดขึ้นในอําเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลาในขณะนี้ และการจะให้สร้างหรือไม่ให้สร้างจะต้องขึ้นอยู่กับผังเมืองและท้องถิ่น จึงต้องนําบทเรียนของอําเภอหาดใหญ่ไปพิจารณาเพื่อไม่ให้เกิดขึ้นในพื้นที่อื่นอีก 3.ประเทศไทยเข้าสู่ยุคดิจิทัลเต็มรูปแบบ ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ ขณะนี้มี AI เข้ามาซึ่งมีทั้งข้อดีและข้อควรระวัง โดยท้องถิ่นอาจให้บริการโดยผ่านระบบเทคโนโลยีดิจิทัล ลดปัญหาการทุจริตลงได้ในระดับหนึ่ง ซึ่งเรื่องนี้ท้องถิ่นจะต้องนํามาใช้ และต้องเปลี่ยนวิธีคิดวิธีวางแผน

4.ความไม่เท่าเทียมของท้องถิ่นหลายรูปแบบ เทศบาลบางแห่งเป็นเทศบาลนครมีความรวยมหาศาล แต่ อบต. ได้ไม่ค่อยมี สิ่งเหล่านี้เป็นปัญหา และขณะนี้อบต.ขนาดเล็กใช้เงินกับบุคลากรเป็นอันมาก จ้างเจ้าหน้าที่ ไม่ได้ทํางบลงทุนสักเท่าไหร่

นายบวรศักดิ์ กล่าวว่า จะมีการเลือกตั้งท้องถิ่นในวันที่ 11 ม.ค.69 โดยตนอยากให้ท้องถิ่นจะต้องเปลี่ยนบทบาทจากรอฟังจากมหาดไทย รอฟังรัฐบาล เป็นผู้ออกแบบบริการด้วยตนเอง ทําให้ท้องถิ่นสามารถสนองความต้องการในพื้นที่โดยตรง และต้องคิดเรื่องหารายได้ แทนที่จะพึ่งพางบจากรัฐบาลกลาง ซึ่งวันนี้มีการแก้กฎหมายโดยสํานักงบประมาณจัดสรรตรงให้กับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้ ถ้าเราไม่รู้จักหารายได้เองจะเกิดปัญหาในอนาคต อาจจะคิดในรูปแบบสหการโดยหลายท้องถิ่นมาร่วมมือกันเช่นโรงไฟฟ้าขยะ ขณะเดียวกันจะต้องไม่เกรงใจนักเลือกตั้ง ที่ไม่อยากเสียคะแนนเสียงในการเก็บภาษีเพิ่ม ขณะเดียวกันจะต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของประชาชน และสุดท้ายขอให้ท้องถิ่นทุกรูปแบบจะต้องบูรณาการร่วมกัน งบบูรณาการ อย่าเอาอย่างส่วนราชการส่วนกลางที่ต่างคนต่างทํา แม้จะมีงบบูรณาการ กลายเป็นต่างคนต่างทํา ขณะเดียวกันก็อยากเห็นผู้บริหารท้องถิ่นทํา ฐานรวมข้อมูลสถิติในท้องถิ่น หรือแดชบอร์ด รวบรวมปัญหาในท้องถิ่นเพื่อนํามาแก้ไข ต้องบริหารงานแบบสมัยใหม่วางแผนยุทธศาสตร์ แม้มีข้อจํากัดเรื่องทรัพยากรและเงิน

อีกทั้งต้องมีตัวชี้วัด ไม่สามารถบริหารแบบธุรกิจครอบครัวได้ และจะต้องอาศัยความร่วมมือจากประชาชนในท้องถิ่น ต้องลงทุนในเรื่องสาธารณูปการ เตรียมความพร้อมดูแลประชาชนโดยเฉพาะเด็ก ผู้ป่วยและผู้สูงอายุ หากมี อบต.เป็นแกนกลาง การทํางานจะสําเร็จ โดยสิ่งที่ตนอยากจะเสนอให้คิดคือหาข้อดีของตําบลมาพัฒนาต่อนอด และจะต้องเรียนรู้จากหน่วยงานที่ประสบความสําเร็จนํามาใช้ในการบริหารโดยไม่อายที่จะไปเรียนรู้ ตนเชื่อว่าการบริหารจากส่วนกลางปัจจุบันล้าสมัยโดยต้องอาศัยท้องถิ่นเป็นตัวหลักในการปกครองเพราะอยู่ในพื้นที่รู้ปัญหาของประชาชน และสามารถแก้ไขปัญหาได้ทันท่วงที

“น้ําท่วมหาดใหญ่วันนี้มันแปลว่าอะไร แปลว่าส่วนหนึ่งต้องเกิดความผิดพลาดในท้องถิ่น แปลว่าเทศบาลนครหาดใหญ่ก็ดี อบต. รอบหาดใหญ่ เทศบาลรอบหาดใหญ่ ต้องเฟลอะไรบางอย่าง ปล่อยให้ครอง ร. 1 ตื้นเขิน ปล่อยให้คนไปสร้างบ้านริมคลองขวางทางน้ํา ไม่มีการลงทุนใหม่ที่จะสร้างทางระบายน้ําเพิ่ม วันนี้ครอง ร.1 อยู่ถัดจากคลองอู่ตะเภาไปด้านหนึ่ง ด้านตะวันออกไม่มีทางระบายน้ํา เพราะฉะนั้นน้ําลงมาจากเขาคอหงส์ก็ลงมาในเมืองหาดใหญ่เต็มที่ ก็แปลว่าท้องถิ่นปฏิเสธความรับผิดชอบไม่ได้ เทศบาลนครหาดใหญ่มีภาษีที่ได้จากรายได้ตัวเองมหาศาล แต่วันนี้นครหาดใหญ่จมน้ํา แล้วไม่รู้ว่าเมื่อไหร่จะพ้น ต้องอาศัยส่วนกลางระดมพลลงไปช่วย แปลว่าการวางแผนของท้องถิ่นมีปัญหา การแก้ปัญหาของท้องถิ่นมีปัญหา บทเรียนของนครหาดใหญ่จะเตือนพวกเราได้แล้วว่ามันจะเกิดเหตุการณ์ซ้ําซากแบบนี้ไม่ได้ เพราะฉะนั้นผมก็หวังว่าอนาคตการปกครองท้องถิ่นไทย อยู่ในมือของพวกท่านวันนี้ วันที่ 11 ม.ค.ก็จะมีการเลือกตั้ง อบต. แต่ว่า อบต.ทําคนเดียวไม่ได้ต้องร่วมมือกับเทศบาล อบจ. ในจังหวัด และจะไปร่วมมือกับภูมิภาค ผู้ว่าราชการจังหวัด ทั้งหมดนี้จะเป็นทั้งโอกาสและความท้าทาย” นายบวรศักดิ์ กล่าว